Bu dəfə həmsöhbətim Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş adıgözəlovlar nəslinin istedadlı nümayəndələrindəndir. İfaçılıq sənətinin ən mürəkkəb növlərindən birinin mahir bilicisi, Azərbaycan dirijorluq məktəbinin layiqli davamçılarındandır. Zəngin musiqimizi dünyaya tanıtmaq üçün böyük xidmətlər göstərmiş, Rusiya, ABŞ, İspaniya, Avstriya, Belçika, Rumıniya, Türkiyə, Macarıstan və digər ölkələrin aparıcı simfonik orkestrləri ilə əməkdaşlıq etmiş sənətkardır. Müsbət aurası, yüksək mədəniyyəti, geniş dünyagörüşü, intellekti ilə seçilən ziyalı, Əməkdar incəsənət xadimi, Bakı Musiqi Akademiyasının Dirijorluq kafedrasının professoru, bir neçə ay öncə Prezident Mükafatına layiq görülmüş Yalçın Adıgözəlovdur.
Yalçın müəllim Azərbaycanı, onun musiqi mədəniyyətini Vətənin hüdudlarından kənarda ən yüksək səviyyədə təqdim etmək üçün sənətindən silah kimi istifadə edən və bu işdə hədəfi dəqiq nişan almağı bacaran vətəndaşdır. Elə söhbətimizə də məhz bu mövzudan başladıq.
- Mədəniyyətimiz, xüsusən də musiqi mədəniyyətimiz Azərbaycanı xarici ölkələrdə yüksək səviyyədə təqdim və təmsil etmək üçün ən uğurlu vasitədir. Azərbaycan tarix boyu ən böyük uğurlarını məhz musiqi mədəniyyəti sahəsində qazanıb. Mənim yazarlarımıza, dramaturqlarımıza, rəssamlarımıza, heykəltəraşlarımıza... çox böyük hörmətim var. Onların uğurlarına kölgə salmaq fikrindən uzağam. Amma XX əsrdə musiqidə qazandığımız uğurları heç nə ilə müqayisə etmək mümkün deyil.
Biz dünyanın istənilən ölkəsində çox böyük qürur hissi ilə çıxış edirik. Çünki Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi ilə heç bir postsovet ölkəsinin musiqi mədəniyyəti müqayisə oluna bilməz. Onların heç birinin Üzeyir Hacıbəyovu, Fikrət Əmirovu, Qara Qarayevi, Niyazisi, Soltanı, Cövdəti olmayıb. Hətta Türkiyə kimi böyük bir ölkənin 2-3 bəstəkarı var. Hər dəfə bu ölkədən qonaqlarımız gələndə onları Fəxri Xiyabana Üzeyir bəyin qəbrini ziyarət etməyə aparıram. Onlar da Türkiyədə Üzeyir Hacıbəyov kimi dahi yetişmədiyini etiraf edirlər, deyirlər ki, belə musiqi mədəniyyətiniz olduğu üçün çox xoşbəxtsiniz.
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin 60-70-ci illərdə qazandığı uğurlar, eləcə də bu gün ölkəmizdə Üzeyir bəyin, Rostropoviçin adına, həmçinin Qəbələ, Caz, Muğam kimi beynəlxalq festivalların keçirilməsi Üzeyir Hacıbəyovun özülünü qoyduğu ənənələrin davamıdır.
Mədəniyyətimiz, musiqimiz bizim ən önəmli silahımızdır.
- Müxtəlif dövrlərdə müxtəlif ölkələrdə əvvəl təhsil almısınız, sonralar işləmisiniz, çıxışlar etmisiniz. Özünüzü daha çox azərbaycanlı, yoxsa ümumbəşəri musiqiçi kimi hiss edirsiz?
- Mən Azərbaycan musiqi sənəti qarşısında daim məsuliyyət hiss edirəm. Xaricdə elə bir konsertim olmayıb ki, orada heç olmasa bir Azərbaycan əsəri səslənməsin. Hər zaman Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini təbliğ etmişəm. Doğrudur, Rusiyada və Avstriyada təhsil almışam. Dünyanın bir çox ölkələrində - Amerikada, İngiltərədə, İtaliyada, Belçikada, Avstriyada, Macarıstanda, Rumıniyada, Rusiyanın, demək olar ki, bütün orkestrlərində, opera teatrlarında çıxış etmişəm. Ancaq heç vaxt azərbaycanlı dirijor olduğumu unutmamışam. Mən hər yerdə öz ölkəmi təmsil edirəm.
Ötən il noyabr ayında İtaliyaya yeni bir əsərin dünya premyerasını aparmaq üçün dəvət edilmişdim. 200 il bundan əvvəl yazılmış əsərin partiturasını 20 il əvvəl tapıblar və bu müddət ərzində həmin partitura üzərində işləyib, onu bərpa ediblər. Əsəri səsləndirməyə hazır olduqda isə onun dirijorluğunu mənə həvalə etmək qərarına gəliblər. Məni festivallarda gördüklərini, tanıdıqlarını dedilər və bir sözlə, bu məsuliyyətli vəzifəni öhdəmə götürməyə razı sala bildilər. Cəmi iki məşqdən sonra möhtəşəm bir kilsədə səhnəyə çıxdım. Premyera uğurla baş tutdu. Orada iştirak edən professorlardan birinin fikirləri italyan qəzetlərində manşetə çıxarılmışdı: «Azərbaycan dirijoru Yalçın Adıgözəlov döyüş dəvətini qəbul etdi və sonda qalib gəldi». Əlbəttə ki, mən özümə görə deyil, xalqıma, Azərbaycan mədəniyyətinə görə sevinirdim. Mən ilk növbədə azərbaycanlı musiqiçiyəm.
- Xarici ölkələrdə saysız-hesabsız çıxışlar edən sənətkar kimi, musiqimizin Avropada layiq olduğu səviyyədə qəbul olunduğunu və qiymətləndirildiyini əminliklə deyə bilərsinizmi?
- Sözsüz. Son on ildir ki, Azərbaycan musiqisi digər dövlətlərdə də yüksək dəyərləndirilir. Bu gün elə bir Avropa ölkəsi yoxdur ki, orada Azərbaycan mədəniyyəti tanınıb sevilməsin. Biz İngiltərənin möhtəşəm saraylarından birində Azərbaycan bəstəkarlarının ən gözəl əsərlərini ifa etdik. Xaraktercə quru, öz hisslərini göstərməyən ingilislər 15 dəqiqə «Qarabağ şikəstəsi» oratoriyasını alqışladılar.
Bizim çox gözəl «Simfo-muğam» layihəmiz var. Artıq 8 ildir ki, Avropanın bütün ölkələrində muğam ilə simfonik musiqinin sintezini təqdim edirik. Gözəl sənətkarlar Mənsum İbrahimov, Elçin Həşimov, Elnur Əhmədovla birlikdə «Simfo-muğam» layihəsi Londonda, İstanbulda, Kiyevdə, Budapeştdə, Minskdə, İzmirdə, Antalyada təqdim olunub. Yaxın günlərdə ABŞ-a da səfərimiz gözlənilir. Azərbaycan simfonik muğamını bütün dünyaya tanıtmalıyıq. Çünki bu janr bizim ölkəmizdə yaranıb. «Şur», «Gülüstani Bayatı-Şiraz», «Kürd Ovşarı», «Rast», «Segah» simfonik muğamları ölkəmizin vizit kartıdır. Onu da qeyd edim ki, hansı ölkəyə getsəm, konsertə ilk olaraq Fikrət Əmirovun «Azərbaycan kapriççiosu» ilə başlayıram. Hesab edirəm ki, 8 dəqiqəlik bu möhtəşəm əsərdə Azərbaycanın bütün tarixi yazılıb.
- “Qarabağ şikəstəsi”ni xatırlatdınız. Artıq 20 ildir ki, Qarabağ ağrısı ilə, Qarabağ həsrəti ilə yaşayırıq. Bu dövrdə yeni bir nəsil böyüyüb. Qarabağın ən köklü-əsilli, tanınmış nəsillərindən birinin nümayəndəsi kimi, sizcə, Qarabağsız qarabağlı olmaq, Şuşanı görmədən Cıdır düzünü sevmək mümkündürmü? Bu məsələdə “qan yaddaşı”, “genetik yaddaş” deyilən məfhumlar nə dərəcədə etibarlı köməkçilərdir?
- Qarabağsız yaşamaq, əlbəttə ki, bizim hər birimiz üçün çox çətindir. Xüsusilə də yaşlı və orta nəsil üçün. Çünki bizlər Qarabağın havasını udmuşuq, oradakı mühiti görmüşük.
Bizdən yaşlı nəslin əksəriyyətinin dünyasını dəyişməsinə Qarabağ dərdi səbəb olub. Atamın son 20 ildə bütün yaradıcılığı Qarabağla bağlı idi. Onun bayaq haqqında danışdığım «Qarabağ şikəstəsi» oratoriyası təkcə Azərbaycanda deyil, bir çox başqa ölkələrdə də çox tanınmış əsərdir. Biz həmin əsəri 1991-ci ildə, 20 Yanvar günü Moskva konservatoriyasının böyük zalında ifa etdik. Aparıcı əsəri “Vasif Adıgözəlov. «Şikəstə» oratoriyası” - deyə təqdim etdi. Elə bir dövr idi ki, ona “Qarabağ” sözünü səsləndirməyə icazə vermədilər. Sonra biz bu oratoriyanı Avropanın bir çox ölkələrində ifa etdik, eyni zamanda, diskə yazdırdıq.
Atamın «Qəm karvanı», «Şuşam laylay» kimi xırda həcmli əsərləri də Qarabağ həsrətindən yaranıb, üzərində 11 il işlədiyi «Natəvan» operası da.
Qarabağın havasını udmuş, suyunu içmiş bizlər üçün də Qarabağsızlıq böyük ağrıdır. Şuşada Cıdır düzünün təpəsinə qalxıb ətrafı seyr etdiyim zaman keçirdiyim şahanə hisslərin mənim hafizəmdən silinməsi mümkün deyil.
Bizim Şuşada evimiz yox idi. Babam Zülfü Adıgözəlov ağcabədili olub və 30-cu illərin əvvəllərində Bakıya köçüb. Buna baxmayaraq, mən hər yay 15-20 günlük Şuşaya, ailəvi yaxın olduğumuz Süleyman Ələsgərovun evinə qonaq gedirdim. Vətən sevgisinin nə demək olduğunu da ilk dəfə orada - Şuşada anlamışam.
O ki qaldı Qarabağı görməyən qarabağlı övladlarımıza, hesab edirəm ki, «genetik yaddaş», «qan yaddaşı» hesabına, böyüdükləri mühitin təsiri hesabına onlar da Şuşanı, Laçını, Ağcabədini... sevəcək. Mənim 6 yaşlı sonbeşik övladım Tamerlan 3 yaşından deyir ki, “Qarabağ bizimdir”. Hiss edirəm ki, Vətən sevgisi, bayraq sevgisi onda çox böyükdür. Ailədə hamımız Azərbaycan dilində səlis danışırıq, amma məktəbdə rus bölməsində təhsil almışıq. Bu il məktəbə hazırlaşan Tamerlan deyir ki, “mən Azərbaycan bölməsində oxumaq istəyirəm”. Bu onun içindən gələn hissdir.
Bu günlərdə mənə xüsusi təsir edən bir hadisəni də danışım. Hər il olduğu kimi, bu il də Süleyman Ələsgərovun anadan olduğu gün onun adını daşıyan fond tərəfindən istedadlı şagirdlərə, tələbələrə mükafatlar verilirdi. Bu məqsədlə təşkil edilən tədbirdə gənc bir qız “Kəsmə şikəstə” oxudu. Mən heyrətdən donmuşdum. O, “Kəsmə şikəstə”ni elə oxudu ki, sanki Şuşadan bu gün gəlib, sanki bu günə qədər Qarabağda böyüyüb. Zalda hər kəs kövrəlmişdi. Həmin tədbirdən çıxanda bir daha anladım ki, muğamatı heç vaxt heç kim azərbaycanlılar kimi oxuya bilməz. Anladım ki, xalqımızı nə qədər əzsələr də, nə qədər müvəqqəti uğursuzluqlarımız olsa da, onun qan yaddaşını silmək, bizim Vətən sevgimizi, Qarabağ sevgimizi azaltmaq mümkün deyil.
Ancaq bir məsələni də inkar etməməliyik ki, Qarabağ işğaldan azad olunmayınca, doğma Vətənlərini görə bilməyən övladlarımız qarşısında alnıaçıq gəzə bilmərik.

- Niyə məhz dirijorluğu seçdiniz?
- Əvvəla, qeyd edim ki, mən musiqiçi ailəsində böyümüşəm. Babam Zülfü Adıgözəlov xanəndə idi. Atam Vasif Adıgözəlov piano və bəstəkarlıq təhsili almış, Qara Qarayevin tələbəsi olmuşdu. Rauf əmim isə Moskvada konservatoriya bitirmişdi. Çox gözəl skripkaçı idi. Hətta xanəndəliyi də vardı. Mən də atamın yolunu davam etdirdim və konservatoriyanı Rauf Atakişiyevin sinfində pianist kimi bitirdim. Amma artıq konservatoriyada oxuyarkən hiss edirdim ki, fortepiano mənə azlıq edir. Mən iri həcmli əsərlər ifa etmək, qarşımda 100 nəfərlik orkestr, 100 nəfərlik xor, solistlər olmasını istəyirdim. Əlbəttə ki, maestro Niyazinin mənə təsiri böyük olmuşdu. Mənim uşaqlığım onun evində keçib. Övladı olmasa da, bütün yeni il bayramlarında bizi başına toplayırdı. Niyazi, onun sehrli əlləri mənə möcüzə kimi görünürdü. Niyazi pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmurdu. Amma mənə dərs deməsə də, onu öz müəllimim hesab edirəm. Çünki o olmasa idi, mən heç vaxt bu sənətə gəlməzdim. Niyazi olmasa idi, bu gün Azərbaycan dirijorluq məktəbi olmazdı.
Beləliklə, qarşımda Niyazi kimi örnək var idi və mən dirijor olmağa qərar verdim. Həmin dövrdə dünyada bu sahədə ən qabaqcıl məktəb Sankt-Peterburqda idi. Mən Sankt-Peterburq Dövlət Konservatoriyasına dirijorluq ixtisası üzrə daxil oldum və opera-simfonik dirijorluğu üzrə maestro İlya Aleksandroviç Musindən dərs aldım. O, əfsanəvi bir müəllim, çox gözəl müsiqiçi idi.
Qeyd edim ki, musiqi sahəsində atdığım hər addımda atam arxamda olub. Sənətdə uğur əldə etməyim üçün əlindən gələni əsirgəməyib. Yəqin ki, mən də onun ümidlərini doğrultdum. Çünki Bakıya qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrində çalışmağa başlamışdım və elə o gündən atam yazdığı bütün yeni əsərləri mənə etibar edirdi.
- Sizcə, musiqi sənəti sahəsində peşəkarlıq nə qədər əhəmiyyətlidir?
- Məncə, bütün sənətlərdə peşəkarlıq vacibdir. Təəssüf ki, bu gün hamı mahnı, şeir yazır, müğənnilik edir. Gənc nəsil isə onları dinləyir, nəticədə, zövqləri korlanır, yaxşı musiqi ilə pis musiqini ayıra bilmirlər. Belə “bəstəkarlar”, “müğənnilər” Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə düşmənlərimizdən daha böyük zərər vururlar. Onlar üçün həyatda müqəddəs heç nə yoxdur. Bu gün toy məclislərimizdə “Yanıq-Kərəmi” kimi qəmli musiqiyə rəqs edirlər. Elələri bir az zaman keçdikdən sonra “Qarabağ şikəstəsi”ni də çaldırıb oynayacaqlar.
- Bəs, dirijorluq sahəsində vəziyyət necədir? Bu sahədə də qeyri-professionallar var?
- Professional olmayan, uzun illər konservatoriyada təhsil almayan dirijor orkestrin qarşısına çıxa bilər. Ancaq o, səhnədə orkestri idarə etməli olduğu halda, orkestr onu idarə edər. Azərbaycanda, təəssüf ki, bu gün belə dirijorlar var. Onlar ancaq ölkəmizdə müəyyən yollarla fəaliyyət göstərə bilərlər. Başqa heç bir ölkənin opera teatrında klassik bir tamaşa apara bilməzlər. Dirijorun professionallıq səviyyəsini, istedadını müəyyənləşdirə bilmək üçün istənilən orkestrə cəmi 3 dəqiqə vaxt lazımdır. Belələrinin ölkəmizi xaricdə təmsil etməyə nə təhsil səviyyələri, nə nüfuzları, nə də mədəniyyətləri çatmaz. İnsanlarda məsuliyyət hissi çox vacibdir. Məsuliyyət hissi olmasa, heç bir işdə keyfiyyətli nəticə əldə etmək mümkün deyil. Bu gün bəzi insanlar öhdəsindən gələ bilməyəcəkləri istənilən vəzifə təklifini qəbul edərlər. Çünki onlar üçün keyfiyyət önəmli deyil. Onlar unudurlar ki, ən önəmli şey professionallıqdır.
- Siz həm də pedaqoq kimi çalışırsınız. Necə düşünürsünüz, dirijorluq sahəsində yeni professionallar yetişir?
- 20 ildir ki, pedaqoji fəaliyyətlə məşğulam və deyə bilərəm ki, yeni professionalların yetişməsi ilə bağlı heç bir narahatlığa əsas yoxdur. Tələbələrim hamısı öz sahələri üzrə çalışır. Bu baxımdan özümü xoşbəxt müəllim hesab edə bilərəm. Doğrudur, bəziləri daha böyük uğurlar qazanır, bəziləri nisbətən kiçik. Mən onların hər bir uğuruna çox sevinirəm. Məsələn, Azərbaycanda opera tamaşalarını idarə edən ilk qadın dirijor Sevil Hacıyeva mənim tələbəmdir. Əyyub Quliyev də mənim tələbəmdir. Biz onunla London Simfonik Orkestrinin qarşısına çıxmışıq. Əsərin bir hissəsini mən, bir hissəsini o aparıb. Bundan ancaq qürur hissi duya bilərəm. Musiqili Komediya Teatrının dirijoru Fəxrəddin Atayev də mənim tələbəmdir. O həm də nəfəsli alətlər orkestrinin bədii rəhbəridir. Bu gün də sinfimdə istedadlı gənclər var. Məncə Azərbaycan dirijorluq məktəbinə görə narahat olmağa dəyməz. Niyazinin sənəti yaşayacaq. Ancaq mən istərdim ki, orkestrlərimizin və istedadlı bəstəkarlarımızın sayı çox olsun.
- Həm müəllim kimi fəaliyyət göstərmək, həm də dirijorluq etmək sizi yormur?
- Həm dirijorluq, həm də müəllimlik etmək, əlbəttə ki, çətindir. Həm də hər iki sahə böyük məsuliyyət tələb edir. Amma mən dirijorluq kimi, müəllimlikdən də böyük həzz alıram. Eyni zamanda, düşünürəm ki, əgər bir vaxtlar məni öyrədiblərsə, mən də kimlərisə öyrətməliyəm. Bununla sanki müəllimlərimə olan borcumu qaytarıram. Hətta bəzi şeyləri tələbələrimdən öyrənirəm.
Bir sözlə, mən bu peşəni seçmişəm və çiyinlərimə düşən yük nə qədər ağır olsa da, onu sona qədər daşıyacağam.
- Bildiyimizə görə, Musiqili Komediya Teatrı ilə də əməkdaşlıq edirsiniz...
- Musiqili Komediya Teatrına dəvət olunmağım mənim üçün gözlənilməz təklif idi. Teatrın direktoru Əliqismət Lalayev məni yeni tamaşa səhnəyə qoymaq üçün teatra dəvət etdi.
Açığı, bir az düşündüm. Çünki mənim operettada bir o qədər də təcrübəm yox idi. Amma bu sahəyə böyük marağım vardı. Ona görə də dəvəti qəbul etdim. Təxminən bir aya «İddialı qaraçı» tamaşasını hazırladıq. Çox böyük zövqlə çalışdıq. Sonra burada Qoqolun «Evlənmə» əsərinin musiqi rəhbərliyini mən etdim, dirijoru isə tələbəm Fəxrəddin Atayev oldu.
Biz eyni zamanda məşhur «Helikon» truppası ilə birgə «Üns» teatrında Ştrausun «Yarasa» operettasını təqdim etmişik.
- Çoxsaylı ölkələrdə qastrol səfərlərində olmusunuz. Sizin üçün hansı ölkədə auditoriya qarşısına çıxmaq daha çətin və məsuliyyətlidir?
- Bəlkə də siz məndən bu cavabı gözləmirsiniz, amma etiraf edim ki, Bakıda səhnəyə çıxmaq daha çətindir. Çünki istənilən ölkədə sən bir neçə günlük qonaqsan və onların ölkəsinə getdiyin üçün sənə qarşı böyük minnətdarlıq hissi duyurlar, bunu hiss etdirirlər. Həmin ölkələrdə səni sevməyən, səni rəqib bilən, uğurlarına sevinməyən yoxdur. Bilirlər ki, bir həftədən sonra çıxıb gedəcəksən. Bakıda isə səni sevənlər də, yüksək qiymətləndirənlər də var, sevməyənlər, mane olmağa çalışanlar, əllərindən gələn çətinlikləri yaradanlar da. Burada uğur qazanmaq daha çətindir. Öz Vətənində sənin uğurlarına hamının sevinməsini gözlədiyin halda, təəssüf ki, hər zaman bu münasibətlə rastlaşmırsan.
Bəzi ölkələrdə isə auditoriya qarşısında çıxış etmək çətin deyil, daha məsuliyyətli olur. Bir dəfə Rusiyada, Yekaterinburq şəhərində konsertdən sonra dinləyicilərdən biri mənə dedi ki, sizin Dmitri Şostakoviçin 6-cı simfoniyasında ikinci hissədəki tempiniz Yevgeni Aleksandroviç Mravinskinin tempindən daha tez idi. Mən ondan musiqiçi olub-olmadığını soruşdum. Dedi ki, yox, sadəcə, dinləyiciyəm. Bəzi dinləyicilər isə D.Şostakoviçlə Q.Qarayevin yaradıcılığını müqayisə etməyə başladılar. Belə hazırlıqlı auditoriyalar qarşısında çıxış etmək daha böyük məsuliyyət tələb edir. Ona görə də bu işdə professionallıq çox önəmlidir.
- Bir musiqişünasdan eşitmişəm ki, «Rast» simfonik muğamı maestro Niyazinin özünün dirijorluğu ilə daha təmtəraqlı, Yalçın Adıgözəlovun dirijorluğu ilə isə daha yumşaq, daha lirik səslənir. Sizcə, bu nədən irəli gəlir - sizin xasiyyətinizdənmi, musiqi duyumunuzdanmı, ya ifa məqamında ovqatınızdanmı? Zamanla bu hiss dəyişirmi?
- «Rast» simfonik muğamı Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin ən parlaq səhifələrindən biridir. Maestronun bütün ustalığını ortaya qoyaraq yaratdığı şah əsərdir. Nə qədər ki, Azərbaycan xalqı var, nə qədər ki, Azərbaycan mədəniyyəti yaşayır, o əsər səslənəcək.
«Rast» yüksək qəhrəmanlıq hissli möhtəşəm bir əsərdir. Ancaq burada həm də çox gözəl lirik parçalar var. Hər dirijor bu əsəri bir cür hiss edir, özünəməxsus qavrayır.
Mən «Rast» simfonik muğamını bəlkə də 50 dəfə idarə etmişəm. Maestro Niyazinin yubileyi ərəfəsində bu əsəri yenə idarə edəcəyəm. Bu mənim ən çox sevdiyim partituralardan biridir və artıq bu partituranı əzbər aparıram. Hər dəfə də fərqli alınır. Çünki biz də canlı insanıq və hər dəfə fərqli hisslərlə səhnəyə çıxırıq.
- Ümumiyyətlə, musiqi əsərinə interpretasiya vermək nə dərəcədə məsuliyyətlidir?
- Mənim 52 yaşım var. İstedadım və təhsilimlə yanaşı, sənətdə yetərincə təcrübə qazanmışam. 25 ildən çoxdur dirijor pultu arxasındayam. Amma yenə də yeni əsər qarşıma qoyulanda çox böyük məsuliyyət hiss edirəm. Başa düşürəm ki, ilk ifadan çox şey asılıdır. Məsələn, Qara Qarayevin, Niyazinin, Fikrət Əmirovun əsərlərinin əksəriyyətinin ilk ifaçısı Niyazi olub və biz sonradan onları nə qədər fərqli səsləndirmək istəsək də, Niyazinin ifası həmişə qulağımızdadır. Ona görə də bilirəm ki, mən də bir əsəri ilk dəfə necə idarə etsəm, onun kölgəsi məndən sonra gələn ifaların üzərində olacaq. Bu, çox böyük məsuliyyətdir.
- Bütün sahələrdə fərqlilik istər professionallar, istərsə də cəmiyyət tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Bu yaxınlarda IV Qəbələ Musiqi Festivalında Fikrət Əmirovun «Şur» simfonik muğamını Azərbaycanda ilk dəfə «Simfo-muğam» layihəsi çərçivəsində təqdim etdiniz. Necə qarşılandı?
- Bəzən fərqlilik edəndə müxtəlif fikirlərlə qarşılaşırsan. Deyə bilərəm ki, zalın 80 faizi bizi alqışladı. Hətta bəzi musiqiçi dostlarım gəlib dedilər ki, biz indiyə qədər belə həyəcan, belə gözəl hisslər yaşamamışdıq. Əsər necə gözəl, diqqətli, professional işlənib. Hətta Fikrət Əmirovun qızı Sevil xanım da dedi ki, atamın əsəri belə də səslənə bilər.
Amma dinləyicilərin təxminən 20 faizi gəlib iradlarını bildirdilər. Onlar hesab edirdilər ki, bəstəkar əsəri necə yazıbsa, elə ifa olunmalıdır. Dedilər ki, biz belə ifa etməklə bəstəkarın partiturasına müdaxilə etmişik. Onlar bunu belə dinləməyə alışmayıblar, əsərin sonunu qəmgin bitirmişik, amma əslində daha möhtəşəm yekun olmalı idi və s. Bu fikirləri səsləndirənlər tanınmış, professional musiqiçilər, xalq artistləri, professorlar idi.
Əlbəttə ki, mənim onlara cavabım var. Fikrət Əmirov muğamı simfonik muğama çevirdi. Onda demək lazım idi ki, sən niyə muğamı simfonik orkestrlə səsləndirirsən? Muğam tarla, kamança ilə ifa olunmalıdır. Vaqif Mustafazadə muğamı cazla sintez etdi. Onda demək lazım idi ki, bizim qulağımız bunu belə dinləməyə öyrəşməyib?
Mənə deyirlər ki, bu əsəri “Simayi-şəms”lə bitirmək lazım idi. Mən də deyirəm ki, Fikrət Əmirov bu əsəri qəmgin başlayıb, qəmgin bitirib.
Bilmirəm, nədənsə, insanlar yeniliklərdən qorxurlar, çəkinirlər.
- Dünyanın müxtəlif yerlərində alimlər musiqi və sağlamlıq mövzusunda tədqiqatlar aparır, müxtəlif musiqi əsərlərinin və janrlarının ömür uzunluğuna təsiri ilə bağlı müəyyən mülahizələr söyləyirlər. Sizcə, hansı musiqi janrları sağlamlığa müsbət, hansılar mənfi təsir edir?
- Mən düşünürəm ki, musiqi insanların sağlamlığına həm müsbət, həm də mənfi təsir edə bilər. Elə musiqilər var ki, sağlam insanı xəstə edər. Bəzi bəstəkarların əsərlərini dinləyən ruhi xəstənin vəziyyəti pisləşir, onlar daha da aqressiv olurlar. Məsələn, məncə, belə insanlara Vaqneri dinlətmək olmaz. Amma həyəcanlı, daxili narahatlıq yaşayan insan Motsartın simfoniyalarının 2-ci hissələrini dinləsə sakitləşər.
Ancaq bu məsələdə milli mədəniyyət də böyük rol oynayır. Əlbəttə ki, orta yaşlı azərbaycanlıya muğamlarımız, Rəşid Behbudovun, Şövkət Ələkbərovanın ifasında səslənən gözəl mahnılar daha çox müsbət təsir edər, nəinki Motsartın, Bethovenin əsərləri. Eynilə də bir avropalıya muğam ifası maraqlı gələ bilər, ancaq onu uzun müddət dinləyə, onunla sakitləşə bilməz.
- Bir dəfə bir jurnalda oxudum ki, dirijor olmaq üçün möhkəm sağlamlıq və fiziki qüvvə tələb olunur. O vaxtadək hesab edirdim ki, dirijorluq sırf əqli və yaradıcı peşədir. Sizin sənətdə sağlamlıq nə dərəcədə önəmlidir?
- Təkcə onu deyə bilərəm ki, 3 hissəli böyük bir tamaşa ərzində ən azı 2 kiloqram çəki itirirsən. Bu həm fiziki hərəkətlərin, həm də daxili həyəcanın nəticəsidir. Həqiqətən də, dirijorluq çox ağır peşədir. 3-4 saat ayaq üstdəsən və bu müddət ərzində bəzən 300 nəfəri idarə edirsən. Hamı bir nəfərə bağlıdır. Səhnədəkilər və çuxurdakılar bir-birini görmür, onlar ancaq dirijoru görürlər.
- Bəs, düzgün olmayan qidalanma hansı xəstəliklərə yol aça bilər?
- Düzgün qidalanmamaq nəticəsində ürək və qan dövranı sistemində xəstəliklər, yüksək qan təzyiqi, beyin qan damarlarında xəstəliklər, diabet, qaraciyər sirrozu, kariyes, prostatit və s. kimi xəstəliklər əmələ gələ bilər.
Qədim dövr filosoflarından biri deyib ki, «İnsanın bütün bəlalarının səbəbi onun ağzıdır». Bu gün XXI əsrin tanınmış diyetoloqlarından Pol Breq də həmin fikri təsdiqləyərək bildirir ki, «İnsanların xəstəliklərinin 99 faizi onların qidalanmasından asılıdır». Təkcə mədə-bağırsaq sistemi xəstəlikləri yox, ən çətin müalicə olunan bir çox xəstəliklərin yaranmasında düzgün qidalanma qaydalarının gözlənilməməsinin çox böyük rolu var.
Düzgün qidalanma və sağlam həyat tərzi bir-birindən ayrılmaz anlayışlardır.
- Bu gün bir çox diyetoloqlar düzgün qidalanmanın müxtəlif qaydalarını irəli sürür və həmin prinsipləri müdafiə edirlər. Hansı prinsipin doğru olduğunu necə müəyyənləşdirmək olar?
- İndi dünyada çox sayda tanınmış diyetoloqlar və onların hər birinin düzgün qidalanma ilə bağlı fərqli fikirləri var. Bu sahədə ümumi prinsip yoxdur. Hər diyetoloqun öz arqumenti və müdafiə mexanizmləri var. Amma qəbul olunmuş fərqli prinsiplərin hər birində kəmiyyət, keyfiyyət və vaxt balanslaşdırılması mütləq olmalıdır. Zülallar insan orqanizmində heç bir şeylə əvəz oluna bilməyən qida vasitələridir. İnsan uzun müddət yağsız, karbohidratsız yaşaya bilər, zülalsız yaşaya bilməz. Ona görə də qidalanma zamanı bu prinsip hər zaman gözlənilməlidir. Gündəlik enerji ehtiyacının 55-60 faizi karbohidratlardan, 15-20 faizi proteinlərdən (zülallardan), 20 faizi isə yağlardan təşkil olunmalıdır.
- Ramazan ayını geridə qoyduq. Bir mütəxəssis kimi, sizdən insanların həmin dövrdə düzgün qidalanma qaydalarına nə dərəcədə riayət etdiklərini soruşmaq istərdim.
- Ramazan ayında oruc tutmaq istəyən insanlar orqanizmlərinin buna hazır olub-olmadığını əvvəlcədən bilməlidirlər. Əgər orqanizmin sağlamlıq vəziyyəti imkan verirsə, oruc tutmaq olar. Təəssüf ki, bizdə insanlar buna fikir vermirlər və nəticədə, sonradan müxtəlif fəsadlar ortaya çıxır. Eyni zamanda, oruc tutan insanlar imsakda və iftarda düzgün qidalanma qaydalarına əksər hallarda riayət etmirlər. Bəziləri imsaka durmur, bəziləri isə imsakda həddən artıq qida qəbul edir və sonra yatırlar. İftarda da eynilə həddən artıq qidalanır və sonra uzanırlar. Orucluq hər mənada məhdudiyyət, təmizlik ayıdırsa, bu prinsip qida qəbulunun kəmiyyət və keyfiyyətində də qorunmalıdır. Səhərlər yüngül qidalanmaq lazımdır. Orqanizm hansı rejimə salınsa, ona uyğunlaşır. Axşam isə iftara yüngül qidalarla başlamaq lazımdır. Həddən artıq yemək yaxşı deyil. İnsanlar bu prinsipləri gözləsələr, Ramazan ayının gözəlliyini daha çox hiss edərlər.
Ü.FƏRZƏLİYEVA
31 avqust 2012-ci il.№ 15-16

---

---